H Madonna και η Επανάσταση της Εικόνας σε 20(+1) Βίντεο-Μύθους

20. Cherish (Director: Herb Ritts, 1989)

UK 3, US 2

Ανάμεσα στις πιο ευφορικές στιγμές της καριέρας της, το Cherish αναβλύζει φως, θαλασσινή αύρα και μια σχεδόν παιδική τρυφερότητα. Το βίντεο, σκηνοθετημένο από τον φωτογράφο της Vogue και προσωπικό της φίλο Herb Ritts, αποτελεί μια από τις ελάχιστες απόπειρες σκηνοθεσίας του και είναι ένα μικρό θαύμα. Γυρισμένο σε ασπρόμαυρο φιλμ στην παραλία του Μαλιμπού, το clip είναι γεμάτο αυθορμητισμό και φυσικότητα, κάτι που φαντάζει σχεδόν αντισυμβατικό για μια pop diva που λίγους μήνες πριν έκαιγε σταυρούς στο Like a Prayer. Η Madonna εδώ, ξυπόλυτη και ανέμελη, αφήνεται στην ευτυχία της στιγμής και μοιάζει περισσότερο χαρούμενη από ποτέ. Ανάμεσα στα μυθικά όντα-γοργόνες (mermen) που την περιβάλλουν, ο μικρός Leo Guglielmi, σύμβολο της αθωότητας που η Madonna παίζει μαζί του, τον κρατά και τον οδηγεί μες το νερό, σχεδόν μητέρα-φύση η ίδια να τον καλεί απαλά πίσω στην αγκαλιά της.

19. Material Girl (Director: Mary Lambert, 1985)

UK 3, US 2

Στην ταινία Gentlemen Prefer Blondes(1953), η Marilyn είχε τραγουδήσει πρώτη “Diamonds Are a Girl’s Best Friend” μα είναι η Madonna, τριάντα χρόνια μετά, που το μετατρέπει σε σχόλιο πάνω στην πατριαρχική φαντασίωση και την εμπορευματοποίηση του έρωτα. Το βίντεο του Material Girl, σε σκηνοθεσία της Mary Lambert (την οποία θα δούμε και αργότερα στο Like a Prayer και στο La Isla Bonita σε αυτή την λίστα), δεν είναι απλώς ένας φόρος τιμής: Είναι μια έξυπνη ανακατασκευή της θρυλικής σκηνής με τα ροζ γάντια και τους χορευτές με τα σμόκιν, μέσα από το φίλτρο του MTV. Η Madonna υποδύεται μια σταρ που ενσαρκώνει το ίδιο το αρχέτυπο της Monroe, αλλά το κάνει από απόσταση, σαν να ειρωνεύεται το γεγονός ότι το σύστημα της showbiz θέλει τις γυναίκες αντικείμενα —παίρνει το στερεότυπο και με ένα κλείσιμο του ματιού, το γυρνάει ανάποδα για να το υπονομεύσει. Συντάσσει έτσι το πρώτο της προσωπικό μανιφέστο: Ότι η γυναίκα μπορεί να κρατά τον έλεγχο της εικόνας της, ακόμη κι όταν χορεύει με διαμάντια και κοσμήματα. Ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα μουσικά βίντεο όλων των εποχών, το Material Girl έγινε αυτοστιγμεί πολιτισμικό φαινόμενο, με τη Madonna να ταυτίζεται οριστικά με τη Marilyn Monroe στα μάτια του κοινού και των media (κάτι που η ίδια θα προσπαθήσει απεγνωσμένα να αποτινάξει μελλοντικά, δηλώνοντας συχνά πόσο σιχαίνεται να την αποκαλούν «material girl»).

18. La Isla Bonita (Director: Mary Lambert, 1987)

UK 1, US 4

Πριν το MTV παίξει Ricky Martin και Jennifer Lopez και πολύ πριν το Latin Explosion των late ‘90s/Urban Latin Movement του σήμερα, η Madonna χορεύει με καστανό πέπλο στα στενά μιας φανταστικής Καραϊβικής συνοικίας και τραγουδά “Last night I dreamt of San Pedro” (το οποίο δεν είναι καν νησί!), ξεκλειδώνοντας ένα νέο αισθητικό σύμπαν για την παγκόσμια ποπ. Το La Isla Bonita είναι ένα από τα πρώτα clip της με την ίδια σε διπλό ρόλο. Άλλοτε ως μυστικοπαθής φιγούρα σε ένα δωμάτιο γεμάτο κεριά και άλλοτε ως σαγηνευτική flamenca στον δρόμο, αγία και πόρνη μαζί. Με πάνω από 1 δις views στο YouTube, παραμένει το πιο δημοφιλές βίντεο της Madonna και η πρώτη φορά που η λατινική κουλτούρα ενσωματώνεται πλήρως στην αμερικανική ποπ ως ισότιμη φωνή —εδώ είναι η στιγμή που ανοίγουν οι πόρτες για την μελλοντική παγκόσμια κυριαρχία της.

17. Secret (Director: Melodie McDaniel, 1994)

UK 5, US 3

Μία αστική προφητεία γυρισμένη στο Χάρλεμ, εκεί όπου το ιερό δεν κατοικεί σε εκκλησίες αλλά σε ταράτσες και δωμάτια με ανθρώπους που κοιτούν τον φακό με θλίψη και πίστη μαζί. Η Melodie McDaniel κινηματογραφεί με ντοκιμαντερίστικη σχεδόν ανάσα. Graffiti, drag περατζάδες, τατουάζ, καρέκλες από σαλόνια κουρείων, παιδιά σε μπαλκόνια και μια ευτυχία που «Βρίσκεται στο δικό σου χέρι/ Μου πήρε πάρα πολύ καιρό να το καταλάβω/ Μέχρι που μοιράστηκες το μυστικό σου μαζί μου.» Η Madonna διασχίζει τη γειτονιά σαν ιεραπόστολος της κάβλας με τα μάτια της υγρά και βήματα γεμάτα αυτοπεποίθηση μιας σταρ που έχει πάψει από καιρό να απολογείται. Το φινάλε, με την ίδια να κρατά ένα μωρό σε μια σχεδόν αναγεννησιακή σύνθεση, μοιάζει σαν μια αποκάλυψη που δεν έρχεται με θόρυβο αλλά ανώδυνα, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά.

16. Papa Don’t Preach (Director: James Foley, 1986)

UK 1, US 20

Η Madonna κόβει τα μαλλιά της, φοράει τζιν μπουφάν και αφήνει πίσω τη λολίτα των πρώτων ημερών. Το Papa Don’t Preach φέρνει στη μικρή οθόνη τόσο την προβληματική σχέση με τον ίδιο τον πατέρα της όσο και το πολιτικό διακύβευμα της ατομικής επιλογής. Μια νεαρή γυναίκα που κρατάει το παιδί της και στέκεται μόνη απέναντι σε όλους. Ο James Foley εμπνέεται από τον ιταλικό νεορεαλισμό και σκηνοθετεί αφοπλιστικά τη Madonna να κινείται ανάμεσα σε urban τοπία και μυστικούς έρωτες καθώς το βλέμμα της πάλλεται από ένταση, χωρίς ποτέ να υψώνει τον τόνο· το πρόσωπό της μόνο λέει όσα δεν χρειάζεται να πει το σενάριο. Πολεμήθηκε έντονα από τους συντηρητικούς κύκλους της εποχής, αλλά υιοθετήθηκε από ένα νεανικό κοινό που αναγνώρισε ίσως τη πρώτη φορά στην ποπ κουλτούρα μια εικόνα εγκυμοσύνης που δεν ταυτιζόταν με την ηθική πτώση μα με την προσωπική ελευθερία.

15. Oh Father (Director: David Fincher, 1989)

UK 16, US 20

Ορφανή από μητέρα όταν ήταν μόλις 5 ετών, η Madonna θα επιστρέφει σε αυτό το θεμελιώδες τραύμα σε όλη τη διάρκεια της καριέρας της καθώς το μεταβολίζει ως μυστικό καυσιμο μιας καλλιτεχνικής πορείας που πλέον αξιολογείται ακαδημαϊκά. Στο Oh Father, περισσότερο σπαρακτικά από ποτέ, ξαναζωντανεύει τις μνήμες της από εκείνη, με τη μητέρα της με ραμμένα χείλη μέσα σε φέρετρο και τη Madonna-παιδί να παγώνει μπροστά στον θάνατο και την αυστηρότητα του πατέρα. Τόσο το κομμάτι, που γραμμένο από κοινού με τον Patrick Leonard, τον πολυτιμότερο ίσως μουσικό συνεργάτη της, θυμίζει περισσότερο πένθιμο βαλς παρά ποπ σινγκλ, όσο και το βίντεο του Fincher με την ίδια να απεκδύεται τον προβοκατόρικο της μανδύα, συγκλονίζουν με κάτι πιο σοκαριστικό από το γυμνό της σώμα —την πιο γυμνή της αλήθεια.

14. Nothing Really Matters (Director: Johan Renck, 1999)

UK 7, US 93

Φορώντας το κόκκινο κιμονό του Jean‑Paul Gaultier, σε μια εικόνα-φετίχ μιας ολόκληρης εποχής, η Madonna εμφανίζεται ως άλιεν ον ανάμεσα σε διασταυρώσεις ταυτότητας και κουλτούρας, καθώς τραγουδά “Nothing really matters/ Love is all we need.” Ο Johan Renck κινηματογραφεί τη φιγούρα της σε μια μετα-ασιατική αίθουσα καθαρτηρίου με θεατρική λιτότητα, εκεί όπου τα πάντα αιωρούνται ανάμεσα στο απόκοσμο και το αιρετικό, σχεδόν σαν τελετουργία κάθαρσης. Το βίντεο του Nothing Really Matters κλείνει θριαμβευτικά τον κύκλο των βίντεος για την Ray Of Light era και σηματοδοτεί το πέρασμα της Madonna στην οντολογική, άφυλη σημειολογία της νέας χιλιετίας. 25 σχεδόν χρόνια αργότερα, παραμένει μια σπάνια στιγμή πνευματικής διαύγειας μέσα σε ολόκληρη την ποπ κουλτούρα, καταλαμβάνοντας την εμβληματική θέση που του αξίζει ως το εναρκτήριο act στην θριαμβευτική τουρνέ της Madonna, Celebration Tour του 2023-24.

13. American Life – Director’s Cut (Director: Jonas Åkerlund, 2003)

UK 2, US 37

Ο Jonas Åkerlund (σκηνοθέτης του Smack my Bitch των Prodigy και Gets Me Through του Ozzy Osbourne, μεταξύ άλλων) σε μια από τις πιο στυλιζαρισμένες και ακραίες από τις στυλιζαρισμένες και ακραίες δουλειές του. Εδώ, στήνει μια πασαρέλα που μετατρέπεται σε αρένα θανάτου. Μοντέλα-στρατιώτες, ματωμένες στολές παραλλαγής, πρόσωπα διαλυμένα από ρινοπλαστικές και αναπτήρες-χειροβομβίδες, όλα υπό το electroclash beat ενός σκόπιμα αντί-ποπ τραγουδιού που θυσιάζει τη μελωδία για να γιγαντώσει το μήνυμα: Κάτω από το λούστρο του πολιτισμού, τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Όταν το βίντεο του American Life αποσύρθηκε λίγες μέρες πριν την επίσημη κυκλοφορία του, εν μέσω του αμερικανικού πατριωτικού παραληρήματος που ακολούθησε την εισβολή στο Ιράκ, πολλοί έσπευσαν να ερμηνεύσουν την κίνηση της Madonna ως ένδειξη δειλίας. Όμως η ουσία του έργου είχε ήδη εγγραφεί στη συλλογική συνείδηση ως η τελευταία φορά που η Madonna, ντυμένη ως φιγούρα κομάντο/Τσε Γκεβάρα, απευθύνθηκε μετωπικά στην Αμερική ως σύστημα, καυτηριάζοντας την τοξική λάμψη του αμερικάνικου ονείρου —και ίσως η μοναδική φορά που η ίδια φάνηκε ειλικρινά εξαγριωμένη γι’αυτό.

12. Hung Up (Director: Johan Renck, 2005)

UK 1, US 7

Στις 16 Αυγούστου 2005, ανήμερα των 47ων γενεθλίων της, η Madonna πέφτει από ένα άλογο ενώ έκανε ιππασία στο αγρόκτημά της στην Αγγλία (στο Ashcombe House, που τότε μοιραζόταν με τον Guy Ritchie). Αποτέλεσμα; Κάταγμα στην κλείδα, στο χέρι, τρία σπασμένα πλευρά και τα ταμπλόιντς να αναρωτιούνται αν θα μπορούσε ποτέ να επιστρέψει από τέτοιο ατύχημα. Δύο μόλις μήνες μετά, η ίδια φοράει το μωβ κορμάκι της και επανέρχεται δυναμικά: Το Hung Up δεν είναι απλώς μια επιστροφή· είναι μια αναγέννηση, ένα ιδρωμένο comeback ασταμάτητης κινησιολογικής απελευθέρωσης —σε στούντιο χορού, σε δρόμους, σε ασιατικά εστιατόρια και σε laundromats. Ο Σουηδός σκηνοθέτης Johan Renck (μετέπειτα δημιουργός του Chernobyl) καταγράφει ένα 24ωρο με ντοκιμαντερίστικη ορμή ενώ το sample από τους ABBA (το Gimme! Gimme! Gimme!) εγκρίθηκε προσωπικά από τους Agnetha και Björn, μετά από προσωπική παράκληση της Madonna, κάτι που ελάχιστοι είχαν καταφέρει ως τότε. Το κομμάτι ήταν το μεγαλύτερο παγκόσμιο χιτ της από τα ʼ90s, νούμερο 1 σε 41 χώρες ταυτόχρονα και το πιο επιτυχημένο dance single της δεκαετίας του 2000 σύμφωνα με το Billboard. Φέτος, με την Madonna και τον Stuart Price στο στούντιο ξανά μαζί, 20 χρόνια μετά την κυκλοφορία του Confessions On A Dance Floor, περιμένουμε με ανυπομονησία τη συνέχεια.

11. Express Yourself (Director: David Fincher, 1989)

UK 5, US 2

«O ενδιάμεσος ανάμεσα στην σκέψη και την πράξη πρέπει να είναι η καρδιά.» Έτσι ξεκινά το Metropolis(1927) και έτσι καταλήγει και το Express Yourself, που εμπνέεται άμεσα από το βουβό αριστούργημα του Fritz Lang. Η Madonna παίζει τον ρόλο μιας γυναίκας-αρχηγού που ελέγχει την πόλη από ψηλά, παρακολουθεί τους εργάτες της και ταυτόχρονα κατεβαίνει και ενώνεται μαζί τους σε μια συμβολική ένωση των τάξεων. Παράλληλα, δημιουργεί μια διακήρυξη αυτοδιάθεσης για όλους όσους νιώθουν εγκλωβισμένοι ή εξαρτημένοι —προτρέποντας τους να εκφραστούν, να απαιτήσουν σεβασμό, να μη σιωπούν άλλο.

10. Human Nature (Director: Jean-Baptiste Mondino, 1995)

UK 8, US 46

Μετά τη θύελλα αντιδράσεων για το Sex και το Erotica και το εκτεταμένο ρήγμα της δημόσιας εικόνας της (βλέπε συνέντευξη στον David Letterman), οι περισσότεροι περίμεναν μια οπισθοχώρηση ή έστω αναδίπλωση από την πλευρά της Madonna. Φεύ! Το Human Nature ήταν η στιλιζαρισμένη δήλωση υπαρξιακής και οπτικής αυτοκυριαρχίας της, γυρισμένη σε γεωμετρικό ασπρόμαυρο από τον Jean-Baptiste Mondino και χορογραφημένη με στρατιωτική πειθαρχία. Η Madonna ντυμένη με latex, αντιστρέφει την κατακραυγή («I’m not your bitch/ Don’t hang your shit on me»), επικυρώνοντας ξανά την περσόνα της ως γυναίκα-υποκείμενο και όχι αντικείμενο. Μια δήλωση αδιαπραγμάτευτη όσο και το σύνθημά της: ‘Absolutely no regrets’.

9. Justify My Love (Director: Jean-Baptiste Mondino, 1991)

UK 2, US 1

Ένα σκάνδαλο σε μορφή βίντεο κλιπ, το Justify My Love γυρίστηκε περισσότερο για να απαγορευτεί παρά για να παιχτεί. Όπως κι έγινε: Σκηνοθετημένο από τον Jean-Baptiste Mondino σε ένα λαβύρινθο δωματίων στο ξενοδοχείο-φάντασμα Royal Monceau στο Παρίσι, η Madonna τριγυρνά παιχνιδιάρικα μέσα σε μια noir ονείρωξη, περιτριγυρισμένη από λεσβιακά φιλιά, drag πόζες και σώματα που αλλάζουν φύλο και ταυτότητα σε κάθε στροφή του διαδρόμου. Η απαγόρευση του βίντεο από το MTV —λόγω της «σαδομαζοχιστικής και ομοερωτικής του φύσης»— οδήγησε τη Warner να το κυκλοφορήσει αυτόνομα σε VHS κασέτα, καθιστώντας το ως το πρώτο βίντεο single στην ιστορία, ένα μουσικό κλιπ δηλαδή που πουλήθηκε αυτόνομα και ξεπούλησε σε ΗΠΑ και Ευρώπη.

8. Erotica (Director: Fabien Baron, 1992)

UK 3, US 3

Γυρισμένο ταυτόχρονα με τη φωτογράφιση του λευκώματος Sex, το βίντεο του καλλιτεχνικού διευθυντή του Harper’s Bazaar και μετέπειτα διευθυντή του θρυλικού περιοδικού Interview, Fabien Baron μοιάζει με απαγορευμένο υλικό από το πίσω δωμάτιο μιας ερωτικής γκαλερί: Super 8 αισθητική, κοφτά jump cuts, φιλμικό grain, παγωμένες στάσεις. Η Madonna υιοθετεί την Dita Parlo ως alter ego (φόρος τιμής στην Γερμανίδα ηθοποιό που ξεκίνησε την καριέρα της στον βωβό κινηματογράφο και συνέχισε με επιτυχία στον ομιλούντα) και προτιμά εδώ περισσότερο να μιλά παρά να τραγουδά. Δίνει εντολές, προτείνει παιχνίδι, επαναπροσδιορίζει τη θηλυκότητα ως πεδίο εξουσίας και κατασκευάζει έναν νέο τρόπο να δούμε την επιθυμία. Όχι μέσα από το βλέμμα του άλλου, αλλά μέσα από τον έλεγχο της ίδιας της εικόνας της. Αποκλείστηκε από το MTV, λογοκρίθηκε σχεδόν παντού και θόλωσε ακόμα περισσότερο κι από το Justify My Love τις γραμμές ανάμεσα στην τέχνη, την pop και την πορνογραφία. Είναι στιγμή που η Madonna άγγιξε τα όρια της προβοκάτσιας και ύστερα τα προσπέρασε με ψυχραιμία.

7. Frozen (Director: Chris Cunningham, 1998)

UK 2, US 2

Μετά το Something To Remember, την Evita και την πρώτη της εγκυμοσύνη, εκεί που όλοι περίμεναν τη Madonna να επιστρέψει ως adult contemporary artist και μπαλάντες τύπου Celine Dion, εκείνη βουτά στο πιο βαθύ λονδρέζικο underground και αναδύεται ως γκόθικ πρωθιέρεια της electronica, παρέα με τους William Orbit, Craig Armstrong και τον σκηνοθέτη του Frozen, Chris Cunningham. Γνωστός από τις συνεργασίες του με τους Aphex Twin και Bjork, o Cunningham φέρνει μαζί του την ψυχρή, αφαιρετική αισθητική των electronica βίντεος από τα late-90s και την ενημερώνει προσθέτοντας κάτι από την κινηματογραφική ευαισθησία αριστουργημάτων όπως το The English Patient(1996) του Anthony Minghella. Μετά το στραπάτσο που υπέστη η καθολική δημοφιλία της από το ‘92 και μετά, το Frozen και κυρίως ολόκληρο το Ray Of Light άλμπουμ όχι μόνο θα αποκαθιστούσαν πλήρως τη θέση της Madonna στην ηγεσία της ποπ (πάνω από 16 εκατομμύρια πωλήσεων και πολυάριθμα Grammys και MTV Awards), αλλά θα θεωρούνταν προφητικά ακόμα και για το σύγχρονο μουσικό γίγνεσθαι (FKA Twigs, Addison Rae, Jade).

6. Bedtime Story (Director: Mark Romanek, 1995)

UK 4, US 42

Στο Bedtime Story, που πλέον αποτελεί κομμάτι της συλλογής του μουσείου MoMA της Νέας Υόρκης, κάθε καρέ μοιάζει με έργο τέχνης: Αιγυπτιακές μορφές, λευκοί λύκοι, θεότητες εγκυμονούσες περιστέρια, κρυστάλλινο φως, γαλάζιο αίμα και η Madonna, σε έκσταση, άλλοτε ακίνητη κι άλλοτε αιωρούμενη, ενσαρκώνει το υπερβατικό χαμένη μέσα σε ένα οπτικό παραλήρημα που αποπειράται να φτάσει εκεί όπου «οι λέξεις είναι περιττές, ειδικά οι προτάσεις.» Ο Mark Romanek εμπνέεται από το The Colour of Pomegranates(1969) του Sergei Parajanov, τους πίνακες της πρωτοπόρου του σουρεαλισμού Leonora Carrington και το The Man Who Fell To Earth(1976) του Nicolas Roeg και κινηματογραφεί τη Madonna μέσα σε έναν φουτουριστικό ναό όχι απλώς ως performer, αλλά ως λειτουργού μιας νέας, ψηφιακής μεταφυσικής. Ξένισε στην Αμερική, αγαπήθηκε δικαιολογημένα στην Ευρώπη και υπήρξε ο προπομπός για ότι θα ακολουθούσε στην εμβληματική εποχή του άλμπουμ της Ray Of Light.

5. Bad Girl (Director: David Fincher, 1993)

UK 10, US 36

Ήταν χειμώνας του 1993 όταν ο David Fincher δολοφόνησε τη Madonna, στην τέταρτη και τελευταία συνεργασία τους, λίγο πριν αυτός γίνει ένας από τους πιο επιφανείς σκηνοθέτες του Χόλιγουντ με το Se7en, το Fight Club και το Zodiac. Στο πλέον κινηματογραφικό της βίντεο, το Bad Girl παντρεύει την πλοκή του Looking For Mr. Goodbar (1977) με την κινηματογράφηση του Wings of Desire (1987), καθώς —μέσα από τη μάτια του Christopher Walken ως επιβλέποντα φύλακα-αγγέλου, ακολουθεί τη Madonna ως Louise Oriele, δεινή επιχειρηματία και μανιώδη καπνίστρια της οποίας τα αλκοολικά ψωνιστήρια και νυχτοπερπατήματα την οδηγούν σε μια τραγική κατάληξη/λύτρωση. Το Bad Girl θα εισήγαγε την ψυχρή, νέο-νουάρ αισθητική που θα καθόριζε τα μετέπειτα φιλμς του Fincher και ταυτόχρονα θα ήταν προπομπός των χορευτικών ικανοτήτων του Walken, δέκα χρόνια πριν την εστετ φρενίτιδα του στο Weapon of Choice του Fatboy Slim.

4. Open Your Heart (Director: Jean-Baptiste Mondino, 1986)

UK 4, US 1

Το Open Your Heart μοιάζει με μικρού μήκους queer παραβολή. Η Madonna, ντυμένη με ανδρόγυνο look, χορεύει σε peep show, όχι ως αντικείμενο αλλά ως πράξη αντίστασης. Κοιτάζει το κοινό κατάματα, κινείται σαν να χορογραφεί την ελευθερία της και προσφέρει ένα καλειδοσκοπικό μείγμα από strip show, φετιχισμό και μητρική ενέργεια. Στο κέντρο του βίντεο, ένας μικρός θεατής —μοτίβο στο οποίο η Madonna επανέρχεται ξανά και ξανά σε ολόκληρη τη βιντεογραφία της— παρακολουθεί με δέος. Η Madonna δεν τον σκανδαλίζει. Τον συμπαρασύρει, τον εντάσσει στον κόσμο της και τον μεταμορφώνει από εξωτερικό παρατηρητή σε συνταξιδιώτη. Στο τέλος του κλιπ, δραπετεύουν μαζί από το κλαμπ προς στο φως της ημέρας, σαν ήρωες της nouvelle vague που αφήνουν πίσω τους την πραγματικότητα για να περάσουν στη φαντασία.

3. Vogue (Director: David Fincher, 1990)

UK 1, US 1

Αν υπάρχει ένα έργο που συνοψίζει την αποστολή της Madonna να μετατρέψει την ποπ σε πολιτισμικό εργαλείο και την εικόνα σε τόπο απελευθέρωσης, αυτό είναι το Vogue. Γυρισμένο σε ασπρόμαυρο φιλμ, υπό την αυστηρή αρχιτεκτονική ματιά (πάλι) του David Fincher, το Vogue, σε μια πρώτη ανάγνωση, μοιάζει με μια υψηλής αισθητικής αναπαράσταση του χρυσού Hollywood: Art deco σκηνικά, κομμώσεις της δεκαετίας του ’30, αυστηροί φωτισμοί και κορσέδες. Κι όμως! Κάτω από το γκλος, το Vogue είναι βαθιά πολιτικό. Η Madonna τραγουδά “Look around, everywhere you turn is heartache”, ορίζει την πόζα ως πράξη πολιτικής και ατομικής επιβίωσης ενώ δανείζεται τους κώδικες της ballroom culture της Νέας Υόρκης —μιας κουλτούρας φτιαγμένης από μαύρα, queer και τρανς σώματα που επιβίωναν μέσω της μίμησης, της θεατρικότητας και της πόζας— και τους φέρνει στο προσκήνιο της παγκόσμιας ποπ σαν τελετουργία ανάδυσης. Το χορευτικό είναι δοξαστικό ενώ τα ονόματα των Garbo, Monroe, Dietrich και Davis δεν εκφωνούνται νοσταλγικά. Εκφέρονται ως queer mantra, μια επίκληση επιβίωσης και χειραφέτησης μέσα από την αισθητική και το στυλ.

2. Deeper and Deeper (Director: Bobby Woods, 1992)

UK 6, US 7

«Πρόσεχε! Τα ειδωλά μας και οι δαίμονές μας θα μας κυνηγούν μέχρι να μάθουμε να τους αφήνουμε ελεύθερους.» Σε μια δισκογραφία γεμάτη συγκλονιστικά ποπ διαμάντια, το Deeper and Deeper στέκει σαν ένα από τα λαμπρότερα πετράδια του στέμματος, ηχητικά και οπτικά. Μια Γουόρχολική ωδή στην επιθυμία με τη μορφή γλυκόπικρου νεοντίσκο παιάνα σε ένα εικονοκλαστικό tour de force βίντεο. Έστω και αν ο ίδιος ο Bobby Woods παρέμεινε σκηνοθετικά ανώνυμος, στο Deeper and Deeper επιμελείται μια από τις πιο εικαστικά υπνωτιστικές και συναισθηματικά κρυπτικές στιγμές της Madonna, ένα έργο που λειτουργεί ως queer tableau vivant αλλά και ως μετα-καθρέφτισμα της ίδιας της καριέρας της μέχρι τότε. Η ίδια υποδύεται μία femme fatale του παρελθόντος (ενσαρκώνοντας την περσόνα της μούσας του Warhol από τα ‘60s, Edie Sedgwick) και ταυτόχρονα μια φαντασιακή persona του μέλλοντος —ένας ζωντανός πίνακας που ανακαλεί και εμπεριέχει το Chelsea Girls, τον Fassbinder, το ευρωπαϊκό new wave, αλλά και τα θολά φώτα των drag κλαμπ του Λος Άντζελες. Τοποθετημένη στο κέντρο μιας εικονογραφίας όπου η επιθυμία είναι ρευστή και η ταυτότητα παραπαίει, ρίχνεται μέσα στον καθρέφτη και γίνεται η ίδια θύμα και θεά, με το Deeper and Deeper να αναδύεται ως ένας ύμνος στην ηδονοβλεψία και στο βλέμμα: Το βλέμμα που κοιτάει, κοιτιέται, συντρίβει και εν τέλει, σώζει.

1. Like A Prayer (Director: Mary Lambert, 1989)

UK 1, US 1

Οι φλεγόμενοι σταυροί. Τα στίγματα. Ο gospel χορός. Κι ένας μαύρος Χριστός. Ποπ ιστορία. Το Like a Prayer δεν είναι ένα απλό videoclip —είναι το πιο κοντινό που έχει φτάσει η pop σε λειτουργικό μυστήριο. Δανείζεται από τις παραδόσεις της αγιογραφίας, της πολιτικής διαμαρτυρίας, του θεάτρου και της μαύρης απελευθερωτικής θεολογίας με τη Madonna να εμφανίζεται ως αυτόπτης μάρτυρας ενός εγκλήματος και μιας αδικίας με ρατσιστικά κίνητρα και μέσα από τη συμμετοχή της στο τελετουργικό μιας εκκλησιαστικής κοινότητας, αποκτά λυτρωτική αλλά και ουσιαστική δύναμη να το αντιμετωπίσει. «Ήθελα να εξερευνήσω το συσχετισμό ανάμεσα στην σεξουαλική έκσταση και τη θρησκευτική έκσταση», θα πει η σκηνοθέτις του Mary Lambert στο The Hollywood Reporter το 2021, προσθέτοντας ότι «η ιδέα ενός Μαύρου Ιησού ήταν τρομακτική για πολλούς ανθρώπους». Αυτός ο χαρακτήρας προέκυψε όταν η Madonna της είπε ότι ήθελε να “γαμήσει έναν μαύρο πάνω στην Αγία Τράπεζα”. «Της είπα, Ε, τότε γιατί να μην είναι ο Μαύρος Ιησούς; Ας το πάμε μέχρι τέλους.» Και φυσικά, στη Madonna άρεσε η ιδέα. Σε άλλους, όχι τόσο. Το Βατικανό απαγόρευσε το βίντεο, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ ενθάρρυνε τους θαυμαστές και τις θρησκευτικές οργανώσεις να την μποϊκοτάρουν και η Pepsi απέσυρε το διαφημιστικό τους, διακόπτοντας άμεσα την συνεργασία μαζί της —η Madonna όμως κράτησε τα 5 εκατομμύρια δολάρια της μεταξύ τους συμφωνίας. «Δεν θυμάμαι κανέναν να το υπερασπίζεται», λέει η Lambert. «Εκτός από το ευρύ κοινό». Παρά την γενικευμένη όμως κατακραυγή και τις αντιδράσεις, τίποτα δεν κατάφερε να αποδυναμώσει το έργο —αντίθετα, το ενίσχυσαν: Το Like a Prayer έγινε το οπτικό μανιφέστο της Madonna ως εικονοκλάστη και συνάμα απόλυτης μυσταγωγού της ποπ κουλτούρας. 35 χρόνια αργότερα, στέκει ως ένα Ευαγγέλιο της εικόνας, γραμμένο από μια γυναίκα που διεκδικεί τον Θεό για τον εαυτό της, έξω από τις συμβάσεις που επιβάλλουν η Εκκλησία και το πατριαρχικό βλέμμα και δίνεται σε Αυτόν ψυχή τε και σώματι.

+ bonus, ένα αριστούργημα που δεν κυκλοφόρησε ποτέ ως single:

I Want You feat. Massive Attack  (Director: Earle Sebastian,1995)

UK -, US –

Τόσο ικανοποιημένη ήταν η Madonna με την από κοινού με τους Massive Attack διασκευή της στο κλασικό στάνταρντ του Marvin Gaye που ήθελε να κυκλοφορήσει ως σινγκλ για την προώθηση του Something to Remember, της μίας και μόνης συλλογής της με τις καλύτερες μπαλάντες της. Ο ντοκιμαντερίστας σκηνοθέτης Earle Sebastian επέλεξε ως κόνσεπτ τον σύντομο μονόλογο A Telephone Call της Dorothy Parker από το 1930, προσαρμόζοντας τον στο οπτικό στιλ του ιταλικού δράματος L’Amore (1948) με πρωταγωνίστρια την Anna Magnani, δημιουργώντας έτσι ένα συχνά παραγνωρισμένο μα αψεγάδιαστο, ασπρόμαυρο διαμαντάκι στο οποίο η Madonna, νεγκλιζέ και σε απόγνωση, αφαιρεί τις ψεύτικες βλεφαρίδες της, δοκιμαζει ρούχα βαριεστημένα και καθαρίζει το δωμάτιο κλαίγοντας καθώς περιμένει τηλέφωνο από τον εραστή της. Μα όταν αυτό επιτέλους χτυπά, σε μια ακόμα κλασική επίδειξη χειραφέτησης, αυτή το κλείνει πριν καν απαντήσει.